.png){kind=logo}
HIỆP THÔNG NHÂN VỊ và QUẢN LÝ TẠO VẬT:
Con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa
Ghi chú mào đầu
“Sự thật về con người—điều mà nhân loại hôm nay thấy thực sự khó hiểu—đó là: chúng ta đã được tạo dựng theo hình ảnh và giống hệt như Thiên Chúa; và chỉ nguyên sự kiện này thôi, chưa cần nói đến bất kỳ điều gì khác, cũng đủ cho thấy phẩm giá bất khả tha hóa của mỗi hữu thể nhân loại…Hãy nhìn vào Chúa Giêsu Kitô để thấy chúng ta thực sự là ai trong ánh mắt của Thiên Chúa.” Đây là lời Đức Thánh Cha (ĐTC) Gioan Phaolô II nhắn nhủ các bạn trẻ trong kỳ Đại Hội Giới Trẻ Quốc Tế tại Manila năm 1995. Khi nói như thế, chắc hẳn ĐTC đã nhìn thấy trước viễn ảnh nhân loại đang cuốn hút vào trong trào lưu trần tục và nhân bản không Thiên Chúa. Chính ĐTC Bênêđictô XVI, trong những ngày chuẩn bị Giáng Sinh vừa qua đã lên tiếng cảnh báo về nếp sống buông thả theo chiều hướng tiêu thụ duy khoái lạc đang rất thịnh hành hiện nay (x. ĐTC Bênêđictô XVI: Lễ Giáng Sinh là một dịp để suy niệm về ý nghĩa và giá trị của cuộc đời chúng ta VietCatholic News (18 Dec 2008 01:24).. Con người như không còn muốn sống như con người nữa, bởi vì đã cố tình quên đi bản chất căn cốt của mình là được “tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa.”
Có thể chúng ta đã quá quen với mệnh đề kinh thánh “con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa” nên không cảm nhận được trọn vẹn tầm mức và ý nghĩa sâu xa của mệnh đề đó, cũng như có thể đã không xác tín đầy đủ rằng khi thực sự ý thức được tầm vóc siêu linh này của hữu thể con người theo ý định muôn thuở của Thiên Chúa, chúng ta sẽ thấy không thể không thay đổi nếp suy nghĩ cũng như kiểu sống hằng ngày của mình để làm sao xứng đáng với sự ưu ái Thiên Chúa đã dành riêng cho chúng ta ngay từ thuở tạo dựng nên con người.
Chính vì ý nghĩa và tầm mức quan trọng như thế, cho nên chủ đề “con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa” đã được trao phó cho Ủy Ban Thần Học Quốc Tế (UBTHQT) nghiên cứu. Việc chuẩn bị cho việc nghiên cứu này lại được trao cho một tiểu ban gồm các thành viên phần lớn là Linh Mục (LM) sau đây: Augustine Di Noia O.P., Jean-Louis Bruguès, Đức Ông Anton Strukelj, Tanios Bou Mansour O.L.M., Adolpe Gesché, Willem Jacobus Eijk, Fadel Sidarouss S.J., và Shunichi Takayanagi S.J.
Trong bước hình thành bản văn, nhiều phiên thảo luận của tiểu ban và nhiều phiên họp của toàn UBTHQT đã được triệu tập tại Rôma trong khoảng từ năm 2000-2002. Bản văn ta hiện có trong tay đã được chuẩn nhận ‘in forma specifica’ bằng cuộc đầu phiếu qua văn bản của UBTHQT. Tiếp đó, bản văn được đệ trình lên Chủ Tịch Ủy Ban, khi đó là Đức Hồng Y Joseph Ratzinger, và ngài đã cho phép ấn hành.
Xin cống hiến bạn đọc bản lược dịch toàn thể bản văn quan trọng này với các phần chính sau đây :
DẪN NHẬP
CHƯƠNG MỘT:
CON NGƯỜI ĐƯỢC TẠO DỰNG THEO HÌNH ẢNH THIÊN CHÚA
1. ‘Imago Dei’ trong Thánh Kinh và Thánh Truyền
2. Cách phê phán mới về nền thần học ‘Imago Dei’
3. ‘Imago Dei’ trong Công Đồng (CĐ) Vaticanô II và nền thần học hiện đại
CHƯƠNG HAI:
THEO HÌNH ẢNH THIÊN CHÚA: HIỆP THÔNG NHÂN VỊ
1. Xác và hồn
2.
3. Nhân vị và cộng đồng
4. Tội lỗi và cứu độ
5. ‘Imago Dei’ (hình ảnh Thiên Chúa) và ‘Imago Christi’ (hình ảnh Chúa Kitô)
CHƯƠNG BA:
THEO HÌNH ẢNH THIÊN CHÚA: NGƯỜI QUẢN LÝ CÁC TẠO VẬT HỮU HÌNH
1. Khoa học và việc quản lý tri thức
2. Trách nhiệm đối với thế giới tạo vật
3. Trách nhiệm đối với tính liêm khiết sinh học của con người
KẾT LUẬN
-----------------------------------------------------------------------------
DẪN NHẬP
1. Sự bùng nổ kiến thức khoa học và khả năng kỹ thuật trong thời đại mới đã đem lại nhiều ích lợi cho toàn thể nhân loại, nhưng cũng khơi lên những thách đố nghiêm trọng. Sự hiểu biết của chúng ta về tính vô biên cũng như tuổi tác của vũ trụ khiến cho vị trí và ý nghĩa của con người như thấy nhỏ bé hơn và kém an toàn hơn. Các tiến bộ kỹ thuật đã làm cho chúng ta tăng thêm khả năng kiểm soát và điều khiển các năng lực thiên nhiên, thế nhưng nó cũng đồng thời gây ảnh hưởng bất ngờ và khôn lường trên môi sinh và ngay cả trên chính bản thân chúng ta.
2. Đứng trước các thách đố này, UBTHQT muốn cống hiến suy tư thần học sau đây dựa trên học thuyết ‘imago Dei’ nhằm điều hướng suy tư chúng ta về ý nghĩ hiện hữu con người. Cùng lúc ấy chúng tôi muốn trình bầy chính cái nhãn quan tích cực về nhân vị giữa lòng vũ trụ lấy từ chủ đề tín lý vừa mới được tái khám phá này.
3. Nhất là từ sau CĐ Vaticanô II, học thuyết về ‘imago Dei’ đã bước lên một tầm cao mới trong Giáo Huấn của Giáo hội (Huấn quyền) và trong nghiên cứu thần học. Trước đây có nhiều yếu tố khiến cho một số triết gia và thần học gia thời đại Tây phương lơ là về nền thần học ‘imago Dei.’ Trong triết học, chính khái niệm về ‘hình ảnh’ đã là đề tài chỉ trích nặng nề từ các lý thuyết tri thức hoặc muốn đề cao vai trò của “ý tưởng” vượt trên hình ành (=chủ nghĩa duy lý) hoặc muốn cảm nghiệm tiêu chuẩn tối hậu của chân lý mà không hề đả động gì đến vai trò của hình ảnh (=chủ nghĩa duy nghiệm). Thêm vào đó, các yếu tố văn hoá, tỉ như ảnh hưởng của chủ nghĩa nhân bản trần tục, hoặc gần đây hơn nữa, truyền thông tung ra tràn lan các hình ảnh, khiến cho thật khó xác định được một bên là xu hướng con người hướng về Thiên Chúa, và một bên là điểm quy chiếu hữu thể học của hình ảnh vốn là điểm cốt yếu của moị nền thần học về ‘imago Dei.’ Ngoài việc nền thần học phương Tây lơ là đối với chủ đề, còn có các lối giải thích thánh kinh quá nhấn mạnh đến hiệu lực tính vĩnh viễn của huấn thị đối nghịch lại với hình ảnh (xem Xuất Hành 20:3-4) hoặc áp đặt một thứ ảnh hưởng của nền văn hoá cổ Hy Lạp trên cách nẩy ra chủ đề trong thánh kinh.
4. Chỉ mãi đến khi sắp khai mạc CĐ Vaticanô II, các thần học gia mới bắt đầu khám phá ra lại nét phong phú của đề tài này trong việc thấu hiểu và phát biểu các mầu nhiệm của niềm tin Kitô giáo. Qủa vậy, các văn kiện CĐ vừa diễn đạt lại vừa xác nhận sự phát triển có ý nghĩa này trong nền thần học thế kỷ 20. Tiếp nối công trình đào sâu chủ đề ‘imago Dei’ khởi đi từ CĐ Vaticanô II, trong các trang sau đây, UBTHQT muốn tái xác nhận cái chân lý về việc con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa để có thể hưởng nhận việc hiệp thông cá nhân với Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần, và hiệp thông với nhau trong các Ngài, cũng như để nhân danh Thiên Chúa thực thi trách nhiệm quản lý thế giới tạo vật. Trong ánh sáng chân lý này, trần gian xuất hiện không phải như một thứ gì to lớn nhưng vô nghĩa, mà là một nơi chốn được tạo dựng nhằm vào việc hiệp thông nhân vị.
5. Như sẽ chứng minh trong những chương sắp tới, các chân lý sâu xa này không hề mất đi tính thích đáng và cường lực của nó. Sau khi lược duyệt nền tảng thánh kinh và thánh truyền của ‘imago Dei’ trong Chương Một, ta sẽ xét đến hai chủ đề lớn của nền thần học về ‘imago Dei’: trong Chương Hai, ‘imago Dei’ được xét đến như là nền tảng của sự hiệp thông với Chúa Ba Ngôi và giữa các nhân vị, và trong Chương Ba, ‘imago Dei’ được xét như là nền tảng của việc thông phần với Thiên Chúa để cai quản thế giới hữu hình. Các suy tư này gom lại các yếu tố chính của khoa nhân học Kitô giáo cũng như một vài yếu tố của khoa thần học luân lý và đạo đức học trong ánh sáng của nền thần học về ‘imago Dei.’ Ý thức được tầm mức rộng rãi của các vấn đề, chúng tôi vẫn xin cống hiến các suy tư này nhằm nhắc nhở chính mình và quý độc giả về năng lực lý giải bao quát của khoa thần học về ‘imago Dei’ chỉ nhằm mục đích tái xác nhận chân lý thần linh về vũ trụ và về ý nghĩa đời sống con người.
CHƯƠNG MỘT
CON NGƯỜI ĐƯỢC TẠO DỰNG THEO HÌNH ẢNH THIÊN CHÚA
6. Như lời chứng của Thánh Kinh, Thánh Truyền và Huấn Quyền minh xác, sự thật về việc con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa nằm ở chính trọng tâm của mạc khải Kitô giáo. Sự thật này được nhìn nhận, và các Giáo phụ cũng như các thần học gia lỗi lạc đã khai triển hàm ý bao quát của nó. Như ta sẽ ghi nhận sau đây, mặc dù một số tư tưởng gia thời mới và có tầm ảnh hưởng sâu rộng đã nêu lên những thách đố về sự thật này, tuy nhiên các học giả kinh thánh và các thần học gia ngày nay đang về phe với Huấn Quyền để tái lập và xác nhận học thuyết về ‘imago Dei’ (hình ảnh Thiên Chúa).
7. Phần lớn các nhà chú giải ngày nay, cho dù có một vài ngoại lệ, đều xác nhận rằng chủ đề ‘imago Dei’ là trọng tâm của mạc khải kinh thánh (x. Gen 1:26f; 5:1-3; 9:6). Chủ đề này được coi như chìa khóa để có được sự thấu hiểu về bản tính con người theo Thánh Kinh, cũng như để đạt được các xác nhận về khoa nhân học kinh thánh trong cả Cựu Ưóc lẫn Tân Ước. Với Thánh Kinh, ‘imago Dei’ được coi gần như là một định nghĩa về con người: không thể hiểu mầu nhiệm con người tách rời khỏi mầu nhiệm Thiên Chúa.
8. Lối hiểu của Cựu Ước về con người được tạo dựng theo ‘imago Dei’ phần nào phản ảnh tư tưởng Cận Đông cổ về đức vua vốn được coi như hình ảnh Thiên Chúa trên cõi trần ai. Tuy nhiên, lối hiểu theo Thánh Kinh lại có nét đặc biệt là dùng khái niệm hình ảnh Thiên Chúa để bao quát tất cả mọi người. Một điểm đối lập khác nữa với tư tưởng Cận Đông cổ là Thánh Kinh cho thấy trước tiên, con người không được điều hướng để làm việc thờ phượng các thần linh, mà là để vun trồng trái đất (x. Gen 2:15). Khi nối kết việc phượng tự với việc vun trồng, Thánh Kinh đã thừa nhận rằng sinh hoạt của con người sáu ngày trong tuần là để quy hướng về ngày Sabbath, là ngày của phúc lành và thánh hóa.
9. Hai chủ đề hội lại với nhau để hình thành nhãn quan kinh thánh. Trước hết, toàn thể nhân loại được coi như tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa. Nhãn quan này loại trừ lối giải thích giới hạn ‘imago Dei’ vào trong một hay hai khía cạnh nơi bản chất con người, (tỉ như dáng thẳng đứng hay trí năng) hoặc vào một hay hai phẩm chất hoặc chức năng của con người, (tỉ như bản chất phái tính, hoặc việc thống lĩnh mặt đất). Không rơi vào chủ nghĩa nhất nguyên hay nhị nguyên, Thánh Kinh trình bầy một cái nhìn về con người trong đó khía cạnh tâm linh được coi như một trong các chiều kích nơi con người, bên cạnh chiều kích thể lý, xã hội và lịch sử.
10. Tiếp đến, trình thuật sáng tạo trong sách Sáng Thế cho thấy rõ rằng con người không hề được tạo dựng như một cá nhân cô độc: “Thiên Chúa sáng tạo con người theo hình ảnh mình, Thiên Chúa sáng tạo con người theo hình ảnh Thiên Chúa, Thiên Chúa sáng tạo con người có nam có nữ” (Gen 1:27). Thiên Chúa đặt hai con người đầu tiên trong mối tương quan với nhau, mỗi người có kẻ đối ngẫu khác phái. Thánh Kinh xác nhận rằng con người sống trong mối giao hảo với nhau, với Thiên Chúa, với thế giới, và với chính bản thân mình. Theo quan niệm này, con người không hề là một cá nhân đơn độc, mà là một nhân vị--một hữu thể tự trong bản chất đã mang tính tương giao. Không hề bao hàm một chủ nghĩa duy hoạt rồi ra sẽ phủ nhận thực trạng hữu thể thường hằng của mình, tính tương giao căn cơ này nơi ‘imago Dei’ tự hình thành cái cơ cấu hữu thể học, cũng như dựng thành cái nền tảng cho việc thực thi sự tự do và trách nhiệm của mình.
11. Theo Tân Ước, hình ảnh được tạo dựng mà Cựu Ước đã xác nhận thì phải được hoàn tất trong ‘imago Christi’ (hình ảnh Chúa Kitô). Trong việc Tân Ước khai triển chủ đề này, có hai yếu tố bỗng nẩy sinh, đó là (1) tính chất Kitô học và Tam Vị của ‘imago Dei’ và (2) vai trò trung gian bí tích trong việc hình thành ‘imago Christi.’
12. Do bởi Chúa Kitô chính là hình ảnh tuyệt hảo của Thiên Chúa (2 Cor 4:4;
13. Theo Tân Ước, sự biến cải thành hình ảnh Thiên Chúa nói trên được hoàn tất qua các Bí Tích, trước hết như hiệu quả của sứ điệp Chúa Kitô sáng soi (2Cor 3:18-4:6) và của Phép Rửa (1Cor 12:13). Sự hiệp thông với Chúa Kitô chính là kết quả của niềm tin vào Ngài, và Phép Rửa qua đó ta chết đi cho con người cũ nhờ Chúa Kitô (Gal 3:26-28) để mặc vào con người mới (Gal 3: 27; Rom 13:14). Bí Tích Cáo Giải, Thánh Thể, và các Bí Tích khác cùng xác nhận và kiện cường chúng ta trong sự biến cải triệt để này theo phương cách cuộc khổ nạn, sự chết và phục sinh của Chúa Kitô. Do được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa và được kiện toàn trong hình ảnh Chúa Kitô do quyền uy Chúa Thánh Thần nơi các Bí Tích, cho nên chúng ta đều được Chúa Cha yêu thương ôm ấp.
14. Quan điểm kinh thánh về hình ảnh Thiên Chúa tiếp tục chiếm cứ một vị trí nổi bật sau này, mãi cho đến buổi hừng đông của tư tưởng thời mới. Có thể tìm thấy chỉ dấu về vị trí trọng tâm của chủ đề nơi các Kitô hữu tiên khởi khi họ nỗ lực giải thích việc Thánh Kinh cấm đoán các biểu trưng nghệ thuật về Thiên Chúa (x. Ex 20:2f; Dt 27:15) dưới ánh sáng cuộc nhập thể, bởi lẽ mầu nhiệm nhập thể minh chứng tính khả hữu của việc biểu tỏ Thiên-Chúa-làm-người trong thực tế nhân bản và lịch sử. Việc bảo vệ biểu trưng nghệ thuật về Ngôi Lời Nhập Thể và về các biến cố cứu độ trong cuộc tranh chấp đả phá thánh tượng thời thế kỷ thứ 7 và thứ 8 được đặt trên căn bản một hiểu biết sâu xa về ngôi hiệp, theo đó, trong “hình ảnh,” cái thuộc về Thiên Chúa không thể tách khỏi cái thuộc về loài người.
15. Nền thần học thời giáo phụ và thời trung cổ có một số điểm tách rời khỏi khoa nhân học kinh thánh nhưng lại khai triển một số điểm khác dựa trên khoa nhân học này. Tỉ dụ như phần lớn các vị đại diện cho Thánh Truyền không hoàn toàn ủng hộ quan điểm kinh thánh vốn coi hình ảnh là toàn thể con người. Một bước khai triển đầy ý nghĩa về trình thuật thánh kinh chính là phân biệt hình ảnh với sự tương đồng. Theo Thánh Hiêrônimô, người khai sáng lập trường này, thì “hình ảnh” chính là “methexis” (sự thông phần hữu thể học), còn “tương đồng” (mimesis) chính là một biến cải luân lý (Adv. Haer.V, 6, 1; V, 8, 1; V, 16, 2). Theo Tertullianô, Thiên Chúa tạo dựng con người theo hình ảnh Ngài và thổi hơi sự sống vào làm cho nó giống như (= tương đồng) với Ngài. Trong khi hình ảnh không bao giờ huỷ hoại được thì sự “giống như Chúa” (hoặc “tương đồng” với Ngài) có thể bị tội lỗi làm tan biến mất (Bapt. 5, 6. 7). Thánh Augustinô không hề chủ trương sự phân biệt này, nhưng ngài lại trình bầy một quan điểm về ‘imago Dei’ mang tính chất nhân vị, tâm lý và hiện sinh hơn. Theo ngài, hình ảnh Thiên Chúa nơi con người mang một cấu trúc Tam Vị, phản ảnh cái thế ‘tam tài’ nơi phần hồn của con người (tinh thần, ý thức tự kỷ, và tình yêu) hoặc ba khía cạnh của tâm thần (ký ức, trí thông minh, và ý chí). Theo thánh Augustinô, hình ảnh Thiên Chúa nơi con người hướng dẫn con người tìm về với Thiên Chúa qua kinh nguyện, tri thức và tình yêu (Tự Thú I, 1, 1).
16. Với Thánh Tôma Aquinô, ‘imago Dei’ mang một tính chất lịch sử, bởi vì nó trải qua ba giai đoạn: imago creationis (naturae), imago recreationis (gratiae), imago similitudinis (gratiae)--hình ảnh tạo dựng (bản tính), hình ảnh tái tạo (ơn sủng) và hình ảnh tương đồng (vinh quang) (S.Th. I q. 93 a. 4). Với Aquinas, ‘imago Dei’ chính là căn bản của việc thông phần vào bản tính Thiên Chúa. Hình ảnh Thiên Chúa được thể hiện chính yếu trong hành vi chiêm ngưỡng của trí năng (S.Th. I q. 93 a. 4 và 7). Quan niệm này rõ ràng khác với quan niệm của thánh Bonaventura là người cho rằng hình ảnh được thể hiện chính yếu qua ý chí, trong hành vi tôn giáo của con người (Sent. II d. 16a. 2 q. 3). Cũng trong một nhãn quan thần bí tương tự, nhưng còn táo bạo hơn nữa, Meister Echkart đã linh hóa ‘imago Dei’ khi đặt nó ở chóp đỉnh của linh hồn, hoàn toàn thoát khỏi thể xác (Quint. I, 5, 5-7; V, 6. 9s).
17. Các cuộc tranh cãi trong thời cải cách chứng tỏ rằng nền thần học về ‘imago Dei’ vẫn giữ vững tầm mức quan trọng cho cả phía Tin Lành lẫn Công Giáo. Các nhà Cải Cách tố cáo phía Công Giáo là đã giản lược hình ảnh Thiên Chúa vào một thứ ‘imago naturae’ tức là một quan niệm tĩnh về bản tính con người, cũng như đã cổ võ cho tội nhân có thái độ ‘bình chân như vại’ trước mặt Chúa. Ngược lại, phía Công Giáo thì chỉ trích các nhà Cải Cách là đã chối bỏ thực tại hữu thể học của hình ảnh Thiên Chúa và giản lược nó trở thành một thứ tương giao thuần túy. Thêm nữa, phía Tin Lành luôn nhấn mạnh rằng hình ảnh Thiên Chúa đã bị tội lỗi làm băng hoại, trong khi các thần học gia Công Giáo thì coi tội lỗi như làm tổn thương hình ảnh Thiên Chúa nơi con người.
II. Thời Mới phê phán nền thần học về ‘Imago Dei’
18. Nền thần học về ‘imago Dei’ vẫn giữ được vị trí trọng tâm trong khoa nhân học thần học mãi cho tới buổi hừng đông của thời mới. Suốt dòng lịch sử tư tưởng Kitô giáo, trọng lực và sự hấp dẫn của chủ đề này vững chãi cho đến độ nó có thể trơ gan trước những phê phán lẻ tẻ (tỉ như trong chủ trương bài trừ thánh tượng) cho rằng tính chất nhân hình của nó đã đưa đến việc tôn thờ ngẫu tượng. Thế nhưng, trong thời đại mới, nền thần học về ‘imago Dei’ đã gặp phải những chỉ trích nặng ký hơn và có hệ thống hơn.
19. Vũ trụ quan mà khoa học tân thời ủng hộ đã làm thay đổi ý niệm cổ điển về một vũ trụ được tạo thành theo hình ảnh Thiên Chúa, và vì thế, cũng làm rung chuyển một phần quan trọng cái khung quan niệm vốn hỗ trợ cho nền thần học về ‘imago Dei.’ Thế là chủ đề này bị các nhà thực nghiệm coi là không phù hợp với kinh nghiệm, còn các nhà duy lý lại cho là hàm hồ. Thế nhưng, đáng sợ hơn nữa là quan niệm cho rằng con người chính là một chủ thể tự lập, tự tại, không hề có tương quan gì với Thiên Chúa cả. Do đó, khái niệm về ‘imago Dei’ không thể nào chấp nhận được. Chỉ còn một bước nhỏ nữa là người ta sẽ đi đến chỗ lật ngược lại khoa nhân học kinh thánh, dưới nhiều dạng thức khác nhau, như kiểu tư duy của Ludwig Feuerbach, Karl Marx và Sigmund Freud: không phải con người được tạo nên theo hình ảnh Thiên Chúa, mà ngược lại, chính Thiên Chúa mới là hình ảnh do con nguời dọi phóng ra. Rốt cuộc, chủ nghĩa vô thần tất nhiên phải nẩy sinh nếu con người muốn tự lập tự tại..
20. Thoạt tiên, bầu khí của nền thần học phương Tây trong thế kỷ hai mươi chẳng hề mang lại chút thuận lợi nào cho chủ đề ‘imago Dei.’ Với những tư tưởng đã manh nha từ thời thế kỷ 19 như vừa nói, có thể nói rằng không thể tránh được một vài hình thức thần học biện chứng, coi chủ đề này như là cách biểu tỏ tính tự phụ của con người khi so sánh và đặt mình ngang hàng với Thiên Chúa. Chính vì nhấn mạnh đến biến cố gặp gỡ Thiên Chúa, nền thần học hiện sinh đã làm xói mòn khái niệm về mối tương giao vững bền và vĩnh viễn với Thiên Chúa, vốn là kết quả của khoa đạo lý về ‘imago Dei.’ Nền thần học tục hóa thì phi bác khái niệm về một điểm quy chiếu khách quan trong thế giới vốn xác nhận việc con người được định vị trong tương quan với Thiên Chúa. “Vị Thiên Chúa vô phẩm tính” hay nói khác đi, một Thượng Đế vô ngã vị do một vài nhánh thần học tiêu cực tạo ra không bao giờ có thể được coi là kiểu mẫu con người được tạo dựng theo hình ảnh Ngài. Trong khoa thần học chính trị, vốn chú trọng đến trực tác, thì chủ đề ‘imago Dei’ bị đẩy lùi vào quên lãng. Sau cùng, các phê phán dù mang tính tục hóa hay thần học đều chỉ trích nền thần học về ‘imago Dei’ là đã khinh miệt thiên nhiên và lợI ích của loài vật.
III. ‘Imago Dei’ thời CĐ Vaticanô II và khoa thần học hiện đại
21. Cho dù chạm phải những trào lưu thiếu thuận lợi như vừa nói, nền thần học về ‘imago Dei’ vẫn dần dần được quan tâm hồi phục trong suốt khoảng giữa thế kỷ hai mươi. Việc nghiên cứu công phu về Thánh Kinh, các Giáo Phụ cũng như các thần học gia lớn đã gây được một ý thức canh tân về tính phổ thông và tầm quan trọng của chủ đề về ‘imago Dei.’ Sự khôi phục này có thể thấy được nơi các thần học gia Công giáo trước CĐ Vaticanô II. CĐ đã đưa ra một đòn bẩy mới cho nền thần học về ‘imago Dei,’ nhất là trong Hiến Chế về Giáo Hội trong thế giới ngày nay, ‘Gaudium et Spes’ (GS).
22. Khi gợi lại chủ đề hình ảnh Thiên Chúa, GS đoạn 12 đã xác nhận phẩm giá của con người như đã nói trong Sáng Thế 1:26 và Thánh Vịnh 8:6. Trong cái nhìn của Vaticanô II, ‘imago Dei’ chính là xu hướng căn bản của con người hướng về Thiên Chúa, điều làm nền tảng cho phẩm giá cũng như các quyền bất khả nhượng của con người. Mỗi con người, nếu đã là hình ảnh Thiên Chúa, thì không thể làm đầy tớ phục vụ cho bất kỳ một hệ thống hay mục tiêu trần thế nào. Quyền vượt trổi trên toàn vũ trụ, khả năng sống hợp quần trong xã hội, cùng sự hiểu biết và yêu mến Tạo Hoá, tất cả đều đâm rễ sâu trong hữu thể con người đã được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa. Căn bản giáo huấn của CĐ chính là khía cạnh Kitô học của hình ảnh: chính Chúa Kitô là hình ảnh Thiên Chúa vô hình (Col 1:15) (GS 10). Chúa Con chính là Con Người hoàn hảo, đã phục hồi sự tương đồng với Thiên Chúa nơi những con cái Ađam vốn đã bị tội nguyên tổ làm thương tổn (GS 22). Được mạc khải bởi Thiên Chúa là đấng tạo dựng con người theo hình ảnh mình, chính Chúa Con đã vạch cho con người thấy các câu trả lời cho các vấn nạn về ý nghĩa sự sống và sự chết (GS 41).
23. CĐ còn nhấn mạnh đến cơ cấu tam vị của hình ảnh: khi sống hòa hợp với Chúa Kitô (Rm 8:29) và nhờ các ân huệ Chúa Thánh Thần (Rm 8:23), một con người mới được tạo thành, có khả năng làm tròn giới răn mới (GS 22). Các bậc thánh nhân là những vị đã được hoàn toàn cải hoá trong hình ảnh Thiên Chúa (x. 2 Cor 3:18); chính nơi các ngài mà Thiên Chúa đã tỏ lộ sự hiện diện và ân sủng của mình như là dấu chỉ của nước Chúa (GS 24). Dựa trên căn bản đạo lý về hình ảnh Thiên Chúa, CĐ dậy rằng sinh hoạt của con người thì phản ảnh tính sáng tạo của Thiên Chúa xét như mẫu mực (GS 34), và phải được quy hướng về công bình cũng như tình tương thân của con người ngõ hầu xây dựng nên một gia đình trong đó tất cả đều là anh chị em với nhau (GS 24).
24. Sự quan tâm phục hồi nền thần học ‘imago Dei’ vốn đươc khai sinh từ CĐ Vaticanô II được phản ảnh trong nền thần học hiện đại, nơi đó có thể ghi nhận nhiều bước phát triển trong các lãnh vực khác nhau. Trước hết, các thần học gia đang nỗ lực chứng minh rằng nền thần học về ‘imago Dei’ đã soi sáng như thế nào cho mối quan hệ giữa khoa nhân học với khoa Kitô học. Không những không hề chối bỏ ân sủng độc đáo đã đến với con người qua cuộc nhập thể, các thần học gia còn muốn nhìn nhận giá trị nội tại của việc con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa. Các khả thể mà Chúa Kitô mở ra cho con người không hề bao hàm việc tiêu diệt thực tại con người trong tạo vật tính của nó, mà bao hàm sự cải hóa và hiện thực hóa theo hình ảnh hoàn hảo của Chúa Con. Hơn nữa, chính sự canh tân hiểu biết về mối dây liên kết giữa khoa Kitô học và khoa nhân học đã đem đến sự thấu hiểu sâu xa hơn về tính năng động của ‘imago Dei.’ Không hề chối bỏ ân huệ con người được đặc biệt tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa, các thần học gia còn muốn nhìn nhận chân lý này: trong ánh sáng lịch sử con người cũng như sự tiến hóa của văn hóa loài người, có thể nói rằng ‘imago Dei’ thực sự vẫn ở trong tiến trình hình thành. Hơn thế nữa, nền thần học về ‘imago Dei’ còn liên kết khoa nhân học với khoa thần học luân lý, bằng cách chứng minh rằng, tự nơi hữu thể mình, con người đã sở hữu sẵn sự thông phần vào quy luật của Thiên Chúa. Luật tự nhiên này hướng dẫn con người đi tìm sự thiện hảo trong hành động của mình. Sau cùng, ‘imago Dei’ còn mang một chiều kích hữu đích và cánh chung nói lên khía cạnh lữ hành của con người (homo viator), hướng về ngày thế mạt (parousia) cũng như ngày hoàn thành kế hoạch mà Thiên Chúa đặt định cho vũ trụ như được thể hiện trong lịch sử ân sủng nơi cuộc đời mỗi người cũng như trong lịch sử của toàn thể nhân loại.
(Còn nữa)