.png){kind=logo}
CƠ CẤU VÀ Ý NGHĨA
BÀI CÔNG BỐ TIN MỪNG PHỤC SINH,
CŨNG GỌI LÀ THÁNH THI EXSULTET
Trong Canh thức Vọng Phục
sinh, phó tế hát bài Công Bố Tin Mừng Phục sinh, cũng gọi là Exsultet. Vì thế
hôm nay chúng ta tìm hiểu qua về bài thánh thi này. Vậy đâu là chỗ đứng của bài
thánh thi này trong toàn thể cơ cấu của buổi cử hành Đêm Vọng phục sinh và ý
nghĩa của bài thánh ca này là gì ?
I. THÁNH THI TRONG CƠ CẤU
ĐÊM VỌNG PHỤC SINH.
.Trước tiên chúng ta cùng
nhau đọc lại một vài đoạn của bài công bố Tin mừng Phục sinh để có một ý niệm
về bản văn này. Bài thánh thi này được mở đầu như sau : “Mừng vui lên hỡi chư
thần chư thánh, cấp thừa hành của Chúa cõi thiên cung. Trổi vang lên, kèn loan
ơn cứu độ, Kính chào Đức Vua chiến thắng oai hùng. Mừng vui lên, hỡi khắp miền
dương thế, bốn bề đang rực rỡ ánh hào quang : Vua vĩnh cửu nay rạng ngời chiếu
sáng, Đẩy lui xa bóng tối của trần gian….” Đoạn kết được đọc như sau : “Ước chi
ngọn lửa còn cháy mãi lúc xuất hiện Sao mai : một vì sao không bao giờ lặn, là
Đức Kitô, Con yêu quý của Cha, Đấng từ cõi chết sống lại, đem ánh sáng thanh
bình soi chiếu vạn dân. Người hằng sống và hiển trị muôn đời.
Amen !” Và bản văn còn
tiếp nối, tất cả là 106 câu văn.
Để nhận ra dễ dàng chỗ
đứng của bài thánh thi công bố Tin mừng Phục sinh, chúng ta nhìn lại chính cơ
cấu buổi cử hành quan trọng này. Theo việc canh tân Đêm Vọng phục sinh, được
Đức Thánh Cha Piô XII thực hiện năm 1951, chúng ta có cơ cấu sau đây :
- đầu tiên là nghi thức
làm phép lửa mới và rước Nến phục sinh, rồi hát bài công bố tin mừng phục sinh
;
- tiếp theo là phần phụng
vụ Lời Chúa ;
- rồi phần cử hành các bí
tích khai tâm kitô giáo, và tuyên lại các lời hứa rửa tội, cũng gọi là phụng vụ
thánh tẩy ;
- và sau cùng là cử hành
Thánh Thể, cũng gọi là phụng vụ Thánh Thể.
Theo cơ cấu trên đây, bài
công bố Tin mừng Phục sinh nằm ở ngay phần đâu của nghi thức và có mục đích
khai mạc Đêm vọng phục sinh, cho tín hữu biết thời kỳ chay tịnh đã hết và mọi
người cùng hân hoan mừng Chúa Phục sinh. Sau đó là các lễ nghi loan báo mầu
nhiệm vượt qua và ý nghĩa của mầu nhiệm này, qua việc đọc Lời Chúa, cũng như
việc mầu nhiệm này được tái diễn lại qua dấu hiệu các bí tích
II. LỊCH SỬ VIỆC XỬ DỤNG
THÁNH THI EXSULTET
Trong lịch sử phụng vụ,
bài thánh thi này đã được đưa vào trong Nghi thức Vọng phục sinh như thế nào,
chúng ta có thể nói như sau :
Trong việc thành Nghi
thức Vọng Phục sinh, nghi thức rửa tội, nhất là cho người lớn, là yếu tố đầu
tiên được nghĩ tới, để thể hiện lời thánh Phaolô nói về việc tín hữu tham dự
vào việc chết và sống lại của Chúa Kitô qua bí tích rửa tội (xc. Rm 6,3-5).
Tiếp theo một nghi thức khác được thêm vào để khai triển Nghi thức Vọng Phục
sinh, đó là Nghi thức Thắp sáng ngọn nến phục sinh. Trong sinh hoạt thường
ngày, việc đốt đèn vào buổi tối trở nên một nghi lễ quen thuộc và có ý nghĩa
đem lại niềm tin cậy và bình an. Người Do thái thắp sáng đèn vào tối thứ sáu
bắt đầu ngày hưu lễ sabbat. Phần các kitô hữu đã nhìn vào ngọn nến sáng này
hình ảnh Chúa Kitô là Ánh sáng của trần gian. Và vì thế từ thế kỷ thứ IV, họ
bắt đầu buổi tiệc của cộng đoàn với nghi thức thắp sáng ngọn nến và hát thánh
ca tôn vinh Chúa Kitô là ánh sáng đời đời của Chúa Cha. Từ đây thì Đêm Vọng
Phục sinh lại càng có lý do để đem nghi lễ thắp sáng ngọn đèn này vào buổi cử
hành canh thức đón chờ Chúa Kitô Phục sinh. Vào thời thánh Giêrôm và thánh
Augustin, người ta đã thấy có nghi thức thắp đèn, hay nghi thức làm phép nến,
tại tại Phi Châu, Bắc Italia, bên Tây Ban Nha và ở vùng Pháp. Trong nghi thức
thắp đèn này, Giáo Hội dâng lên Thiên Chúa lời ca tụng vì ánh sáng chiếu trong
đêm tối và vì biến cố Phục sinh đang được cử hành. Từ đây, chúng ta thấy thành
hình bài thánh thi Công bố Tin mừng Phục sinh, từ thế kỷ thứ VII tại một số nhà
thờ tại Rôma, và sau đó vào thế kỷ thứ XI bài công bố Tin mừng Phục sinh này
được đem vào trong buổi cử hành Vọng Phục sinh do Đức Giáo Hoàng chủ sự. Và vào
thời kỳ này, bài thánh thi công bố Tin mừng Phục sinh được coi là một kiệt tác
về văn chương và nội dung, đúc kết lại sau bao nhiêu thế kỷ sáng tác, rút ra từ
các bài giảng Phục sinh của các giáo phụ, như Asterius, thánh Ephrem, thánh
Giêrôm, thánh Augustino, nhất là từ thánh Ambrosiô, mà một số tác giả cho là
người sáng tác ra bản văn Bài công bố Tin mừng Phục sinh chúng ta hát ngày nay.
III. CẤU TRÚC VÀ NỘI DUNG
THÁNH THI EXSULTET
Bây giờ chúng ta nói về
nội dung của thánh thi này. Vậy đâu là cấu trúc và nội dung bài thánh thi này ?
Về cấu trúc bài thánh thi
công bố Tin mừng Phục sinh, chúng ta có thể chia ra như sau : bản văn được chia
làm hai phần :
Phần đầu là lời ca tụng
dâng lên Thiên Chúa, gợi hứng từ ánh lửa huy hoàng đang chiếu soi toàn thể
thánh đường và ánh lửa đó là Chúa Kitô, chiếu soi toàn thể nhân loại.
Phần thứ hai là lời ca
ngợi dâng lên Thiên Chúa, gợi hứng từ biến cố Vượt qua của Chúa Kitô, được lồng
khung trong chương trình cứu rỗi của Thiên Chúa và dưới hình ảnh của một đêm
diễm phúc.
Về nội dung thần học của
bài thánh thi này, chúng ta có thể nói đại cương như sau: đây là một sứ điệp về
biến cố phục sinh của Chúa Kitô và ca tụng tạ ơn vì các kỳ công Thiên Chúa thực
hiện trong đêm cực thánh này, là cao điểm của tất cả lịch sử cứu rỗi: tội
nguyên tổ mà con người được giải thoát khỏi tội này từ máu của Chúa Kitô ; bản
văn ghi lại các hình ảnh trong Cựu ước, tiên báo cuộc vượt qua của Chúa Kitô,
như chiên vượt qua, việc dân do thái qua Biển Đỏ, cột lửa soi sáng cho dân
trong sa mạc. Tiếp theo, với lối thi văn, bài công bố Tin mừng Phục sinh chúc
tụng chiến thắng vượt qua của Chúa Kitô, cho đến độ tác giả đã lên tiếng ca
tụng cả tội nguyên tổ như sau : “Ôi tội Ađam quả là hồng phúc, tội được xóa bỏ
nhờ cái chết của Đức Kitô. Ôi tội hóa thành hồng phúc, nhờ tội, chúng con mới
có được Đấng Cứu tinh cao cả dường này !”. Tất cả lời ca tụng công cuộc cứu rỗi
này được gói ghém trong khung cảnh lời ca tụng những kỳ công được Thiên Chúa
thực hiện trong Đêm cực thánh này. Chúng ta đọc lại một vài đoạn như sau :
“Chính đêm nay, lạy Cha nhân từ, Cha đã giải thoát cha ông chúng con… chính đêm
nay, cột lửa sáng rực cả bầu trời… chính đêm nay, tín hữu Đức Kitô trên khắp
mặt địa cầu được tách khỏi thói đời sa đọa… Ôi, đêm thật diễm phúc, đêm duy
nhất biết được thời giờ Đức Kitô từ cõi chết sống lại… chính đêm nay là đêm
được sách thánh tiên báo : đêm sẽ sáng tỏ như ban ngày, đêm rạng ngời làm vui thỏa
lòng con …đêm cực thánh khữ trừ muôn tội vạ … đêm tiêu diệt hận thù… đêm giải
hòa bất thuận…”
Tóm lại, bài công bố Tin
mừng Phục sinh đã diễn tả nội dung huyền nhiệm và cao cả của Đêm Vọng Phục
sinh, khi nhắc lại cuộc thương khó và sống lại của Chúa Kitô ; khi ca tụng Chúa
Kitô là Chúa cứu độ và diễn tả mầu nhiệm con người được cứu rỗi. Và do đó Đêm
Vọng Phục sinh trở thành đêm là mẹ các đêm vọng của Giáo Hội.
IV. ÁP DỤNG MỤC VỤ
Với những điều vừa được
trình bày trên đây, có những điểm nào có thể giúp các tín hữu hiểu biết thêm về
mầu nhiệm Vượt qua từ bài công bố Tin mừng Phục sinh này ?
1. Trước tiên chúng ta
nói tới mấy điểm chỉ dẫn chữ đỏ liên hệ tới bài công bố Tin mừng Phục sinh này.
Đây là bài công bố Tin mừng, nên phải liệu làm sao để có thể hát lên, với một
điệu nhạc mang tính cánh vui tươi trang trọng, cho thấy cảnh chiến thắng oai
hùng của Chúa Kitô vinh thắng. Đồng thời cũng cho thấy cảnh đêm đen còn phảng
phất và điều này làm sáng tỏ thêm chiến thắng của Chúa Kitô Phục sinh. Nếu
không có phó tế để hát lên bài thánh thi này, thì có thể để cho một ca viên
khác hát lên cho cả cộng đoàn cùng theo dõi. Khi đọc bài thánh thi này, thì ý
nghĩa của nó giảm đi rất nhiều. Vì thế cần phổ nhạc bài thánh thi này, và theo
điệu nhạc thích hợp với nội dung và lễ nghi thứ bảy Vọng phục sinh.
2. Khi hát bài công bố
này, có nghi thức xông hương, đốt nến sáng trong tay để nói lên niềm vui mừng
và tin nhận Chúa Kitô là ánh sang soi chiếu trần gian. Trong khi cử hành cần
phải gây nên chú ý sốt sắng nơi dân chúng. Vì không phải là nghi lễ làm thường
ngày. Mà mỗi năm chỉ diễn ra một lần.
3. Nếu được, các linh mục
giải thích trong một bài giáo lý về bài công bố tín mừng phục sinh này.
4. Nội dung của bài thánh
thi nói tới đêm đen… Vì thế buổi cử hành cần được thể hiện theo giờ đã được ghi
trong sách lễ Rôma, tức là sau khi mặt trời lặn, và kết thúc trước khi hừng
đông xuất hiện.
Bài thánh thi diễn tả khá
đầy đủ tinh thần của Mùa Phục sinh, tức là niềm vui khi tin tưởng Chúa Kitô
sống lại và lời ca tụng Thiên Chúa nhờ Chúa Kitô phục sinh. Vì thế tín hữu phải
sống tin tưởng và hân hoan luôn trong cuộc sống hằng ngày. Vì như Chúa Kitô đã
chịu đau khổ, thì tín hữu cũng sẽ can đảm cuộc sống trong niềm an vui. Xin Chúa
Kitô phục sinh ban cho chúng ta được niềm vui trọn vẹn trong Mùa Phục sinh sắp
tới này.
Đức ông Phanxicô Borgia Trần Văn Khả